μειόκαινο

Γεωλογική περίοδος που αποτελεί υποδιαίρεση του καινοζωικού αιώνα της ιστορίας της Γης. Ο καινοζωικός αιώνας συνεχίζεται μέχρι σήμερα και έχει διαρκέσει 70 εκατομμύρια χρόνια, τα 69 από τα οποία ανήκουν στην υποδιαίρεση που λέγεται τριτογενές και το τελευταίο 1 εκατομμύριο στο τεταρτογενές. Το τριτογενές υποδιαιρείται με τη σειρά του στο παλαιογενές (45 εκατομμύρια χρόνια) και στο νεογενές, το οποίο υποδιαιρείται σε μ. (14 εκατομμύρια χρόνια) και σε πλειόκαινο (10 εκατομμύρια). Το μ. εμφανίστηκε πριν από 15 εκατομμύρια έτη και η αρχή του χαρακτηρίστηκε από την επίκλυση της θάλασσας, η οποία και παρουσίασε το μέγιστο σημείο της κατά τα μέσα της εν λόγω περιόδου. Παράλληλα, η αλπική ορογένεση συνεχίστηκε με εντονότερο ρυθμό, με αποτέλεσμα τον οριστικό σχηματισμό των βορειοαμερικανικών Κορδιλιερών, των αλπικών οροσειρών και της αλπικοϊμαλαϊανής αλυσίδας. Εξίσου έντονη υπήρξε και η ηφαιστειακή δραστηριότητα. Οι κλιματικές συνθήκες διέφεραν πολύ από τις συνθήκες της προηγούμενης περιόδου του παλαιογενούς: η ζώνη της κεντρικής Ευρώπης και της Μεσογείου, που κατά τον προηγούμενο αιώνα χαρακτηριζόταν από ισημερινό κλίμα, παρουσίασε μία βαθμιαία μετάβαση από τροπικό σε υποτροπικό και τελικά σε εύκρατο, πιο ζεστό από το σημερινό και συνοδευόμενο από την έναρξη του κύκλου των εποχών. Οι διαδοχικές αυτές κλιματικές μεταβολές υποδηλώθηκαν καθαρά από μία αντιστοίχως διαδοχική αλλαγή της χλωρίδας: τα φοινικόδεντρα ελαττώθηκαν σταδιακά, ενώ αυξήθηκε η παρουσία φυλλοβόλων δέντρων, τα οποία και εντοπίζονταν παλιότερα σε βορειότερες περιοχές. Η χλωρίδα άρχισε να αποκτά χαρακτήρες που αποτέλεσαν προοίμιο των συγχρόνων. Οι πιο έκδηλες και σημαντικές αλλαγές σχετίζονταν με τα θηλαστικά: οι τάξεις που υπερείχαν ήταν τα κερασφόρα μηρυκαστικά, τα τρωκτικά, οι τριδάκτυλοι ίπποι και τα προβοσκιδοειδή. Η αφρικανική πανίδα (κυνόμορφοι πίθηκοι, μαστόδοντα, καμηλοπαρδάλεις, αντιλόπες) παρουσίασε το ενδιαφέρον φαινόμενο της αποδημίας από την Ευρώπη κατά το τέλος της περιόδου του μ. Άλλο ενδιαφέρον γεγονός στο ζωικό βασίλειο υπήρξε η απόλυτη εξαφάνιση των νουμμουλιτών, χαρακτηριστική των δύο προηγούμενων περιόδων. Το μ. υποδιαιρείται σε τρεις εποχές: βουρδιγάλιο, βινδομπόνιο και σαχέλιο (αρκετοί υποστηρίζουν ότι περιλαμβάνεται σε αυτό και το ακουιτάνιο, η ανώτερη δηλαδή βαθμίδα του ολιγόκαινου). Στο βινδομπόνιο αντιστοιχούν η φάση αβαθών θαλασσών και η φάση βαθιών θαλασσών. Το σαρμάτιο, της ίδιας γεωλογικής ηλικίας, αντιπροσωπεύει μία υφάλμυρη έως λιμναία φάση, κατά την οποία έζησε μια περιορισμένη πανίδα, κυρίως μαλάκια, που ονομάζεται σαρματική. Μία χαρακτηριστική χερσαία φάση, που αντιστοιχεί στο θαλάσσιο σαχέλιο, είναι το πόντιο (παλιότερα λαμβανόταν υπόψη ως βαθμίδα του πλειόκαινου). Στην Ελλάδα, η φάση του πόντιου με τη χαρακτηριστική πικερμική πανίδα απαντά στις όχθες του χειμάρρου Μεγάλο Ρέμα, κοντά στο Πικέρμι, περιλαμβάνοντας ζώα που φανερώνουν ότι η περιοχή αυτή υπήρξε μια θαμνώδης στέπα, όμοια με του Μασάι της Αφρικής, με τη διαφορά ότι η χλωρίδα απαρτιζόταν από μεσογειακά φυτά. Στη στέπα αυτή ζούσαν μεγάλα προβοσκιδοειδή (μαστόδοντες, δεινοθήρια), ρινοκέρωτες, κερασφόρα (αντιλόπες, αίγες και η γνωστή γαζέλα μπρεβικόρνις), καμηλοπαρδάλεις, το ιππάριο γκράτσιλε (από το οποίο ονομάστηκε ολόκληρη η πανίδα πανίδα του ιππαρίου), πίθηκοι (μεσοπίθηκος ο πεντελικός), σαρκοφάγα (μαχαιρόδους, λέοντες, ύαινες, κλπ.), τρωκτικά κ.ά. Παρόμοια πανίδα βρέθηκε και στην ευβοϊκή περιοχή απέναντι στη Ραφήνα, υποδεικνύοντας ότι η περιοχή θα πρέπει να ήταν ενωμένη με τη Στερεά Ελλάδα κατά την εποχή εκείνη. Το μ. εμφανίζεται και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως στη Νάξο (θαλάσσια φάση), στην Εύβοια (σαρμάτια λιγνιτοφόρα στρώματα λιμναίας φάσης), στην Αττική (θαλάσσια φάση) και στην Ήπειρο, στην Κέρκυρα, στη Λευκάδα, στην Κεφαλονιά και στη Ζάκυνθο, με θαλάσσια επίσης φάση. Απολίθωμα πεντελικού μεσοπίθηκου, χαρακτηριστικού ζώου της Αττικής, στην περίοδο του μειόκαινου. Απολίθωμα μεσογειακού ιππαρίου, από την περίοδο του μειόκαινου. Απολίθωμα μαχαιρόδους, σαρκοφάγου θηλαστικού του μειόκαινου, που βρέθηκε κοντά στο Πικέρμι, στις όχθες του χειμάρρου Μεγάλο Ρέμα. Το ναυτιλοειδές aturia aturi είναι πολύ συχνό και βρίσκεται στα θαλάσσια ιζήματα του μειόκαινου. Το λεγόμενο «φοινικόδεντρο» του Βεργκόνι, φυτό διαδεδομένο στα πανάρχαια χρόνια.